Alkoholowy zespół płodowy (FAS) - przyczyny, objawy, leczenie

CIĄŻA & DZIECKO

Małgorzata Karpińska / 7 kwietnia 2020

FAS (ang. Fetal Alcohol Syndrome) jest skrótem od Alkoholowego Zespołu Płodowego. Takim określeniem nazywa się sytuacje, w której kobieta w trakcie ciąży spożywała alkohol, w wyniku czego dziecko zostało obarczone wrodzonymi wadami fizycznymi i psychicznymi. Nawet spożycie najmniejszych ilości alkoholu może mieć poważne skutki zdrowotne, dlatego lekarze zalecają całkowitą rezygnację ze spożywania napojów alkoholowych w trakcie trwania ciąży i podczas kamienia piersią. 

Wpływ alkoholu na ciążę

 Alkohol to substancja toksyczna, która po spożyciu przedostaje się przez łożysko do organizmu rozwijającego się płodu. Najczęstszym powikłaniem takiego postępowania jest uszkodzenie układu nerwowego, w tym nawet mózgu. Możliwe jest również zahamowanie prawidłowego wzrostu organizmu dziecka. U kobiet spożywających regularnie duże ilości alkoholu może dojść do przedporodowej śmierci płodu. Lekarza uważają FAS za nieuleczalną jednostkę chorobową. 

Jakie są objawy Alkoholowego Zespołu Płodowego (FAS)? 

Najczęściej u dzieci z Alkoholowym Zespołem Płodowym występuje niedowaga. FAS odpowiada także za niewielki wzrost w okresie płodowym oraz po urodzeniu. Dzieci cierpiące na tę przypadłość mogą mieć małą i wąską główkę. W większości przypadków zmagają się z licznymi opóźnieniami rozwojowymi. U dzieci dotkniętymi FAS pojawiają się zmiany w fizjonomii twarz:

- krótki i zadarty nos,

- gładka rynna nosowa,

- opadające powieki, szpary powiekowe są wąskie

- szeroko rozstawione oczy, 

- uszy są nisko osadzone.

Do pozostałych zmian zalicza się także krótka szyja, mała żuchwa i wyraźnie cofnięty podbródek. Dodatkowo podczas dalszego życia mogą pojawić się inne objawy spowodowane uszkodzeniem układu nerwowego. Do takich objawów zaliczają się zaburzenia motoryczne, zaburzenia równowagi oraz problemy z odczytaniem własnego ciała. Bardzo często pojawiają się sensoryczne, trudności z rozpoznawaniem wrażeń zmysłowych. FAS przyczynia się do problemów z koncentracją, przyswajaniem wiedzy i wystąpienia zaburzeń uwagi. Osoby urodzone z alkoholowym zespołem płodowym mogą mieć niski poziom inteligencji, upośledzenie umysłowe oraz trudności z zapamiętywaniem. U dzieci z FAS rozpoznaje się ADHD lub inne rodzaje nadpobudliwości ruchowej. Ponadto mają one skłonność do popadania w uzależnienia oraz do wystąpienia depresji, stanów lękowych i nerwicy. Dzieci z FAS bardzo często mają problemy w nauce, wynikające z trudności w przyswajaniu informacji i zapamiętywaniu. FAS prowadzi do wystąpienia problemów z dostosowaniem się do życia w społeczeństwie. Dzieci z tym zespołem w dorosłym życiu nie potrafią nawiązać relacji, a także utrzymać dłuższych kontaktów towarzyskich. 

Według badań zespół FAS objawiający się wszystkimi powyższymi symptomami występuje u około 10% chorych dzieci. W pozostałych przypadkach występują odmiany  tego zespołu. Jednym z nich jest tak zwany poalkoholowy defekt urodzeniowy, czyli ARBD, w którym określa się nieprawidłowości w budowie szkieletu i serca. Zespół ten stwierdza się u osób, które mają nieprawidłową budowę fizyczną i mniejszą sprawność motoryczną. Kolejną odmianą jest alkoholowy efekt płodowy, określany jako FAE. Podczas jego przebiegu nie występują żadne symptomy fizyczne, które są charakterystyczne dla alkoholowego zespołu płodowego. Jedną z odmian FAS jest również poalkoholowe zaburzenie układu nerwowego (ARND), stwierdzone u osób z zaburzeniami neurologicznymi. W medycynie wyróżnia się także alkoholowy efekt płodowy, czyli PFAS występujący u osób z zaburzeniami związanymi z uszkodzeniem centralnego układu nerwowego. 

Jak przebiega diagnoza?

Diagnoza polega przede wszystkim na potwierdzeniu, że matka podczas ciąży spożywał alkohol. Następnie lekarze stwierdzają zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego, nieprawidłowości w obrębie twarzy i w rozwoju fizycznym. Jednak nie we wszystkich przypadkach występują zespołowo charakterystyczne objawy FAS, w związku z tym zespół ten jest trudny do zdiagnozowania. W takich sytuacjach dzieci są traktowane jak zdrowe, a stawiane im takie same wymagania jak u rówieśników, co zapoczątkowuje dodatkowe problemy.

FAS jest nieuleczalny, jednak niezwykle ważna jest odpowiednia diagnoza. Dzięki niej już od pierwszych dni życia można zapewnić dziecku należytą opiekę i podjąć działania pozwalające na zminimalizowanie charakterystycznych symptomów alkoholowego zespołu płodowego i ułatwić mu dalszą edukację np. poprzez indywidualny tok nauczania. Takie postępowanie pozwala zapewnić dziecku się odpowiednie warunki rozwoju i zapobiec późniejszym stresom związanym z trudnościami w nauce i nawiązywaniem kontaktów.